Nowe technologie informacyjne pozwalają upowszechniać informacje i poglądy coraz szerszym kręgom społeczeństwa. Umożliwiają też wykorzystywanie nauki do nieuczciwego osiągania partykularnych korzyści lub celów politycznych przez upowszechnianie informacji niesprawdzonych lub celowo zniekształconych. Równocześnie zanikła część tradycyjnych forów publicznej debaty, jakimi są prasa opinii i inne media korzystające z wiedzy eksperckiej.
W obliczu tych zmian niezwykle ważne staje się pytanie o odpowiedzialność ludzi nauki za informacje naukowe obecne w sferze publicznej oraz za wpływ, jaki wywiera na nią przekazywana informacja i stosowane w tym celu technologie. Naukowcy nie mogą pozostać obojętni wobec szerzenia się poglądów pseudonaukowych lub dezinformacji naukowej czy pewne formy zaangażowania części badaczy w bieżącą politykę wpływające na propagowane przez nich treści. Poważnym problemem staje się dobór i rola ekspertów występujących w mediach, a także kompetencje dziennikarzy w zakresie przekazu poprawnych informacji o zdobyczach nauki. Pojawiają się pytania fundamentalne: o wartość wiedzy i informacji oraz etyczne granice dysponowania nią, o prawdomówność obowiązującą wszystkich członków społeczeństwa, a ludzi nauki i mediów w szczególności, jak również o granice wolności słowa i prawo jednostki do ochrony przed niechcianą informacją i hejtem.
Konferencja organizowana przez Komitet Etyki w Nauce wraz z Komitetem Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach oraz Komitetem Naukoznawstwa będzie nie tylko okazją do refleksji specjalistów w zakresie etyki, nauk o komunikacji i naukoznawstwa, ale może też owocować propozycjami praktycznych rozwiązań użytecznych zarówno dla ludzi nauki, jak i dla ludzi mediów, a przez to - dla ogółu społeczeństwa.
prof. Andrzej Buko,
Dziekan Wydziału I - Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN
prof. dr hab. Iwona
Hofman, Komitet Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach PAN
prof. dr hab. Paweł Łuków,
Komitet Etyki w Nauce PAN
prof. dr hab. Ewa
Okoń-Horodyńska, Komitet Naukoznawstwa PAN
1.
Janina Filek
„Między wolnością słowa naukowca a jego
odpowiedzialnością”
Skoro oczywistością – żeby nie powiedzieć truizmem – jest stwierdzenie, że jedyną pewną rzeczą w dzisiejszych czasach jest zmiana, to dla każdego bacznego obserwatora życia społecznego, a takim powinien być naukowiec, oczywistym się staje konieczność rozpoznania zmian zachodzących w samej nauce, sposobie jej traktowania przez instytucje je nadzorujące poprzez system finasowania, jak i zmian w jej postrzeganiu przez społeczeństwo. A jeśli jest pracownikiem badawczo-dydaktycznym to także zmian jakie w ostatnich dekadach dotknęły uczelnie. Zmiany jako element rozwoju wydają się nieuchronne, problem tylko w tym: jakie zmiany?, kto je wprowadza?, w jaki sposób? i jakie są tego konsekwencje? W kontekście tych pytań znaczenia nabiera dyskusja nad rolą naukowców czy pracowników badawczo-dydaktycznych w kształtowaniu tych zmian i reagowaniu na te spośród nich, które z perspektywy uprawianej przez nich nauki wydają się być niewłaściwe lub nawet zagrażające rozwojowi społecznemu. Powstaje zatem zasadnicze pytanie o odpowiedzialność naukowców oraz pracowników badawczo-dydaktycznych nie tylko za badania, które prowadzą, ale też za to jak komentują ich wykorzystanie praktyczne, ale także jak w swoich wypowiedziach odnoszą się do tych wszystkich działań, które podkopują autorytet nauki lub wykorzystują jej wyniki dla innych celów niż przyczynianie się do sprawiedliwego i zrównoważonego rozwoju społecznego. Tematem wystąpienie będzie zatem próba odpowiedzi na pytanie o odpowiedzialność za słowo naukowca czy pracownika badawczo-dydaktycznego w świecie turbulentnych zmian społeczno-gospodarczo-technologicznych oraz w świecie wszechobecnej post-prawdy dewastującej komunikację społeczną. Wystąpienie składać się będzie z dwóch części. Pierwsza zostanie poświęcona analizie fenomenu odpowiedzialności za słowo, po to, aby wskazać kto?, za co czy za kogo?, przed kim? jest odpowiedzialny oraz jak owa odpowiedzialność za słowo wzrasta wraz z mocą wypowiadającego. Natomiast w drugiej, zostaną zaprezentowane dylematy, które są udziałem polskiego naukowca czy pracownika badawczo-dydaktycznego w zakresie jego odpowiedzialności za słowo.
2. Przemysław Kisiel
„Problem komunikowania wiedzy naukowej w
perspektywie ethosowej”
Przedmiotem wystąpienia będzie refleksja nad ethosowym kontekstem problemu komunikowania i upowszechniania wiedzy naukowej. Punktem wyjścia do prowadzonych rozważań jest oczywiście przekonanie, iż ethosowym obowiązkiem badaczy jest komunikowanie swoich osiągnięć oraz upowszechnianie wiedzy naukowej nie tylko wśród innych badaczy, ale również wśród szerszego grona interesariuszy społecznych. Realizacja tego obowiązku rodzi jednak wiele pytań i dylematów, które można rozpatrywać z jednej strony w kontekście procesu powstawania wiedzy naukowej (np. na jakim etapie odkryć i w jakie sposób upowszechniać wiedzę naukową?), z drugiej strony natomiast, w kontekście wykorzystania wiedzy naukowej poza światem nauki, np. w świecie mediów czy polityki.
3.
Marcelina Zuber
„Dziennikarstwo naukowe w komunikowaniu o nauce”
W swoim wystąpieniu chciałabym się zająć analizą zjawiska dziennikarstwa naukowego w komunikowaniu o nauce [science communication], które obejmuje zarówno komunikowanie się badaczy między sobą, jak i informowanie szerszego społeczeństwa o osiągnięciach i zaleceniach badaczy. Dziedzina ta nabrała szczególnego znaczenia w dobie zagrożenia pandemicznego, kiedy problemem koronawirusa zajmują się przedstawiciele różnych dziedzin nauki i kiedy powstaje konieczność skutecznego informowania społeczeństwa o zagrożeniu oraz o zalecanych sposobach ochrony przed nim, jakkolwiek rola kompetentnego i etycznego komunikowania o nauce znacznie wykracza poza obszar ochrony zdrowia. Istotną rolę w dziennikarstwie naukowym odgrywa także sposób postrzegania samej nauki [science] - czy jako obszaru wiedzy pewnej (jak nakazuje tradycja Mertonowska) , czy też jako „tego, co robią uczeni w swoich laboratoriach” zgodnie z definicją stosowaną w ramach Science and Technology Studies). Ważne jest też rozgraniczenie różnych rodzajów/poziomów dziennikarstwa naukowego (od uprawianego przez dziennikarzy- znawców problemu poprzez dziennikarstwo popularyzatorskie aż do dziennikarstwa ‘masowego”. W rzetelnym komunikowaniu o nauce istotną rolę odgrywa kompetencja dziennikarza w ramach tego obszaru nauki, który prezentuje odbiorcom, kluczowe są jednak kwestie etyczne, związane z samym wyborem tematu oraz sposobem jego prezentacji. W swojej prezentacji będę chciała odwołać się do tych dwóch obszarów jako decydujących o rzetelnym dziennikarstwie naukowym.
Moderator: Iwona Hofman
1.
Agnieszka Stępińska
„Badania
wśród dziennikarzy i dla dziennikarzy: wyzwania metodologiczne i organizacyjne”
Celem wystąpienia jest prezentacja doświadczeń związanych z realizacją kilku projektów badawczych dotyczących dziennikarstwa oraz roli mediów w rozpowszechnianiu informacji politycznych i wiedzy o zjawiskach i procesach politycznych, tj. Journalistic Role Performance, THREATPIE: The Threats and Potentials of a Changing Political Information Environment oraz DEMOS: Democratic Efficacy and the Varieties of Populism in Europe i COST Action IS 1308: Populist Political Communication in Europe: Comprehending the Challenge of Mediated Political Populism for Democratic Politics. Każdy z tych projektów obejmował przeprowadzenie badań ilościowych lub jakościowych z udziałem dziennikarzy a także popularyzację uzyskanych wyników badań wśród dziennikarzy oraz obywateli. Prezentacja koncentrować się będzie na wyzwaniach metodologicznych i organizacyjnych związanych z prowadzeniem tego typu badań oraz na strategiach wykorzystywanych w promowaniu informacji o projektach badawczych.
Obejrzyj prezentację 2. Jan Pleszczyński
„Jakościowe dziennikarstwo, media, nauka i akademia w epoce zindywidualizowanej komunikacji masowej i populizmu”
Współczesna sfera intersubiektywności w coraz większym stopniu jest zdominowana przez elektroniczne media cyfrowe i e-komunikację; „-e” robi istotną różnicę w stosunku do komunikacji, którą znamy z epoki komunikacji masowej, w której media tradycyjne ujawniły swoją potężną sprawczość. Jeśli obecnie w ogóle można jeszcze mówić o komunikacji masowej, to z dopowiedzeniem, że jest to komunikacja masowa zindywidualizowana. W referacie spróbuję określić pewne fundamentalne bariery epistemologiczne (i etyczne), jakie we współczesnej epoce komunikacyjno-medialnej napotykają media i dziennikarstwo jakościowe. Wydaje mi się bowiem, że tylko ten rodzaj mediów i dziennikarstwa jest naturalnym sojusznikiem nauki, akademii i uczonych. Misja nauki i mediów jakościowych w znacznym stopniu się pokrywa: jest nią poszukiwanie prawdy (rozumianej jako idea regulatywna), edukacja i popularyzacja wiedzy. Sojusz ten jest możliwy i wskazany, bo media jakościowe to takie, które zorientowane są na wiedzę, epistemologię i aksjologię. Odpowiedzialność za wypełnianie tej misji spoczywa jednak nie tylko na dziennikarzach i mediach, ale – w nie mniejszym stopniu – na uczonych i akademii.Dziennikarze musieli przystosować się do nowego środowiska komunikacyjno-medialnego, uczeni – jeśli chcą skutecznie uczestniczyć w sferze publicznej (w praktyce pokrywającej się ze sferą medialną) także muszą się do tego środowiska przystosować, uwzględniając jego uwarunkowania.
3.
Michał Drożdż
„Bezpieczeństwo etyczne w świecie medialnej
komunikacji naukowej”
Rozwojowi technologii towarzyszy teoretyczna refleksja nad ich wpływem na człowieka i społeczność. Refleksja ta ma charakter interdyscyplinarny i dotyczy w dużej mierze wymiaru etycznego. Celem wystąpienia jest próba pokazania potrzeby bezpieczeństwa etycznego człowieka w medialnym świecie funkcjonowania algorytmów i sztucznej inteligencji na przykładzie komunikacji naukowej. Najpierw postaram się pokazać potrzebę bezpieczeństwa etycznego, potem istotę i konsekwencje „rewolucyjności” technologii komputerowej dla przekazu komunikatów medialnych z obszaru nauki. Z kolei ukażę procesy kształtowania się i główne idee etyki komputerowej ze szczególnym uwzględnieniem tzw. działań niewidzialnych i etyki algorytmów, próbując dotknąć pytania czy maszyna może odróżniać dobro od zła. Następnie postaram się ukazać obszary komunikacji naukowej w nowych mediach ze szczególnym uwzględnieniem wyzwań i zagrożeń. Na zakończenie ukażę próbę etycznego zabezpieczenia prawdziwości i uczciwości przekazu info racji naukowej w sieci mediów z perspektywy wartości i godności człowieka.
4.
Jan Hudzik
„Multiwersytet a autorytet i krytyka w nauce"
Multiwersytet to pojęcie użyte w latach 80. przez Allana Blooma na oznaczenie rozwijającego się wówczas w Stanach Zjednoczonych uniwersytetu rządzonego przez korporacyjny etos biznesu, zorientowanego na rynek i traktującego studentów jak konsumentów. Masowy, demokratyczny, otwarty na każdego zainteresowanego zdobyciem wyższego wykształcenia – każdego równego sobie. Profesorów równych studentom, i studentów równych profesorom – i oceniających ich. Tak wygląda dziś także polski uniwersytet. Biurokratycznie i rynkowo zarządzany już dawno temu zasłużył sobie (nie tylko w oczach konserwatystów) na opinię „uniwersytetu w ruinie” (Bill Readings), nad którym powiewa baner z hasłem „doskonałość”. Stwarza szereg problemów etycznych – prowadzi do zaniżenia lub porzucenia wszelkich standardów akademickich, do degradacji autorytetu w nauce, krytyki naukowej, faktycznej jakości badań i nauczania. A może to tylko powracający topos uniwersytetu w stanie kryzysu – modny szczególnie wśród nowoczesnych intelektualistów?
Komentarze do wystąpień:
red. Karolina Głowacka, Radio TOK FM
red. Marcin Rotkiewicz, tygodnik „Polityka"
1.
Janusz Hołyst
„Dlaczego powinniśmy przeciwdziałać
wielopoziomowemu przeciążaniu informacją?
W dzisiejszym świecie dostęp do informacji jest niezbędny dla gospodarki i nauki; jest on często uważany za kluczową korzyść społeczną, a nawet niekwestionowane prawo człowieka. Brak informacji utrudnia podejmowanie decyzji, a blokowanie dostępu może być formą nękania. Niekwestionowane są również ścisłe związki między dostępem do informacji a edukacją. Z drugiej strony istnieje także „ciemna strona” informacji: nadmiar danych przekraczający możliwości ich przetworzenia prowadzi do przeciążenia informacyjnego (information overload - IOL). Pojęcie to wcale nie jest nowe – niepokoiło ono ludzkość na długo przed wynalezieniem druku i było badane z różnych punktów widzenia, od psychologii, przez nauki o biznesie i zarządzaniu, po dziennikarstwo. Ostatnie 20 lat to penetracja mediów społecznościowych przez IOL, głównie ze względu na szybki i wszechmocny dostęp do Internetu, umożliwiający użytkownikom wysyłanie miliardów komentarzy i wiadomości każdego dnia. Można uznać, że IOL prowadzi do zagrożenia dla naszej przestrzeni informacyjnej (antropoinfosfery), która winna być traktowana tak samo powietrze, woda i żywność a ochrona tej przestrzeni winna być prowadzona w ramach ekologii informacji IOL jako zjawisko jest zwykle rozważane na pojedynczym poziomie organizacji złożonego systemu, gdy badany jest jeden mechanizm lub określony poziom (taki jak mózg/nerwowy, osoba czy grupa społeczna), który ostatecznie prowadzi do odłączenia się aktywnej jednostki od systemu. Oczywiście, jeśli ilość informacji przekroczy określony próg, to prawie wszystkie elementy systemu zostaną wyłączone i cały system ulegnie destabilizacji. Jednak takie zachowanie jest nadal związane z pojedynczymi elementami w systemie, podczas gdy kolektywny wpływ IOL na cały układ jest nieznany. W ten sam sposób rzadko uzyskuje się tylko jeden rodzaj wiedzy o naturze IOL – zazwyczaj zarówno charakterystyka, jak i priorytet obsługi pozyskanych danych są w dużej mierze niejednorodne. Multidyscyplinarne konsorcjum OMINO - Overcoming Multilevel Information Overload rozpoczyna właśnie badania IOL finansowane jako Projekt Programu MSCA Horizon Europa przez Komisje EU). W trakcie wykładu chciałbym przedstawić główne założenia naszego projektu.
2.
Adam Grobler
„Wolność słowa a antynaukowa propaganda”
Propagowanie poglądów pozujących na naukowe, lecz bezpodstawnych lub wręcz sprzecznych ze stanem nauki jest zjawiskiem, które stwarza dziś poważny problem epistemologii społecznej. Blisko pół wieku temu P.K. Feyerabend podważał autorytet nauki w imię wolności uprawiania alternatywnych form kultury: astrologii, znachorstwa i magii voo-doo. Wolność, w tym wolność słowa, nie jest jednak, nawet z perspektywy liberalizmu, wartością autoteliczną, lecz instrumentalną. W wykładzie rozwinę tę tezę, a następnie podam przykłady popularnych, pseudonaukowych i antynaukowych mitów oraz uzasadnię, dlaczego są pseudo- lub antynaukowe i dlaczego są społecznie szkodliwe. Na koniec rozważę polityczne możliwości przeciwstawienia się antynaukowej propagandzie.
3.
Andrzej M.
Kaniowski
„Wykorzystanie nauki i pseudonauki w nowoczesnych
formach komunikacji a tradycja europejska”
Patologiczne zjawiska w sferze komunikacji publicznej (wykorzystywanie nauki w sposób deformujący jej treści, jak też szerzenie poglądów pseudonaukowych) należy naturalnie identyfikować w celu ich napiętnowania. By móc jednak zdiagnozować ich istotne przyczyny – i zastanawiać się nad środkami ograniczającymi skalę patologii – należy (1) wyeksplikować przesłanki i normatywne przeświadczenia, leżące u podstaw własnej diagnozy patologicznych zjawisk. W kolejnym kroku (2) wskazać będzie należało te zjawiska i procesy społeczne (głównie chodzi tu o przeobrażenia w funkcjonowaniu sfery publicznej), które mogły przyczyniać się do tworzenia warunków dla pojawiania się patologii (obok tych rewolucjonizujących publiczną komunikację narzędzi, jakimi są Internet i funkcjonujące dzięki niemu social media). Następnie (3) należy dokonać namysłu nad istotnymi właściwościami myślenia i sposobu widzenia świata (tak społecznego, jak i politycznego) przez środowiska i formacje polityczne, które są przede wszystkim odpowiedzialne za deformowanie nauki bądź jej patologiczne wykorzystywanie. Na podstawie powyższych analiz będzie można na koniec (4) zastanowić się nad przeciwdziałaniem zjawiskom patologicznym i wykorzystaniem nowoczesnych form komunikacji do realizowania przez naukę właściwych jej celów, w zgodzie z logocentryczną tradycją europejskiej filozofii, oświeceniowym myśleniem o człowieku i o nauce oraz liberalno-demokratycznym postrzeganiem społeczeństwa i porządku politycznego.
5. Panel Dyskusyjny
Nauka Etyka media obejrzyj nagranie
1.
Igor Borkowski
„Popularyzacja i popkultura. Personal branding jako
jeden z kluczy do skutecznej popularyzacji wiedzy. Trochę historii i aktualia”
Jednym z możliwych skutecznych sposobów komunikowania o wiedzy i nauce (trudno mierzalnych, jak w ogóle jednoznaczny pomiar zoptymalizowanej komunikacji) jest skorzystanie z narzędzi personal brandingu, czyli konstruowania i komunikowania za pomocą marki osobistej. Rzecz o tyle ryzykowna, że wymagająca nałożenia na siebie i pogodzenia takich wartości, które w kontekście nauki, wizerunku naukowca/badacza i autorytetu wydają się stać w sprzeczności lub wzajemnie wykluczać. Wydaje się, że jednym ze skutecznym działań w komunikacji wiedzy jest jej relacjonowanie w kontekście komunikacji spersonalizowanej (a więc uwiarygodnianej i prowadzonej w narracji pierwszoosobowej), respektującej kody kultury popularnej (takie jak emocjonalizacja, skrótowość, serialowość, storytelling, konstruowanie i prowadzenie bohatera). "Historyczne" przykłady tego typu skutecznej aktywności popularyzatorskiej to bez wątpienia polscy językoznawcy poloniści zaangażowani w objaśnianie meandrów poprawnej polszczyzny, z aktualiów - kontrowersyjny, ale skuteczny w przekazie wiedzy o pandemii koronawirusa Krzysztof Simon. Skupiając się na tym ostatnim postaram się pokazać, na czym polega skuteczne, realizowane na warunkach wartości i kodów kultury popularnej działanie komunikacyjne polega, jakie przynosi rezultaty i jakie pociąga za sobą koszty.
2.
Jan Hartman
„Czy Sokrates miałby dziś wzięcie? Medialne
zaangażowanie intelektualisty”
W swoim wykładzie zajmę się moralną oraz intelektualną sytuacją filozofa stającego się tzw. publicznym intelektualistą. Z jednej strony społeczne i polityczne zaangażowanie filozofa należy do tradycyjnego etosu filozofa jako obywatela i obrońcy naczelnych wartości państwa (wartości republikańskich – w naszych czasach kojarzonych z demokracją i państwem prawa), a z drugiej ten sam etos zachęca filozofa do zajmowania pozycji refleksyjnej, analitycznej i niezaangażowanej, a w każdym razie niezaangażowanej „partyjnie”. Wzorzec filozofa jako bezstronnego obserwatora i teoretyka doskonale służy oportunizmowi i uchylaniu się od wszelkiej działalności „sokratejskiej”, czyli związanej z ryzykiem. Tradycyjny republikanizm filozofii skłania zaś do przyjmowania postaw konserwatywnych. Połączenie tego konserwatyzmu z oportunizmem daje w rezultacie filozoficznego Antysokratesa, zresztą chętnie wspierającego się Sokratesem.
3.
Dwugłos: Jerzy Tyszkiewicz, Paweł Łuków
Leki poddaje się obowiązkowym, wyczerpującym badaniom klinicznym.
Produkty informatyki są wszechobecne i wywierają ogromny wpływ na
życie ludzi, ale nie są poddawane żadnym podobnym procedurom, mimo
udokumentowanych przykładów negatywnych oddziaływań na użytkowników.
Czy słusznie?
4.
Mariusz Gujski
„Medycyna w dobie fake
newsów”
Problem dezinformacji dotyczącej zdrowia człowieka nie jest zjawiskiem nowym. Gusła i zabobony na temat zdrowia i choroby towarzyszą całej historii ludzkiej cywilizacji. Każda epidemia, z którą zmagał się człowiek, była także okresem popularyzacji wszelkiego rodzaju błędnych twierdzeń na temat źródeł choroby oraz metod profilaktyki. Jednakże rozwój masowej komunikacji, a później rewolucja informatyczna doprowadziły do stanu, w którym w dobie pandemii problem fake newsów stał się równie istotny (o ile nie ważniejszy) co kwestie medyczne. Na skutek dewaluacji autorytetów naukowych, opinia profesora medycyny z wieloletnim stażem klinicznym ma obecnie mniejsze znaczenie i wpływ społeczny w kwestiach dotyczących zdrowia, niż celebryty obecnego w mediach społecznościowych. Pacjent rezygnuje z leczenia opartego na evidence based medicine zaleconego przez swego lekarza na rzecz pseudoterapii nie mających żadnego oparcia w wynikach badań lub wręcz wprost szkodliwych dla jego zdrowia. Internet, który oferuje użytkownikowi prawie nieograniczony dostęp do wiedzy, zamiast pomagać walczyć z dezinformacją, okazał się idealnym sposobem jej szerzenia. Czy zatem w niedalekiej przyszłości lekarzy zastąpią celebryci?
1.
Ewa Bartnik
„Nauka i media”
Wiarygodna informacja o
osiągnięciach nauki zawsze była istotna, ale stała się szczególnie ważna w
czasach pandemii. Największe znaczenie mają media społecznościowe, gdzie często
pojawiają się niesprawdzone i wręcz nieprawdziwe informacje. Niestety także
prasa i telewizja wolą często sensacje od faktów, i leki na raka oraz dwugłowe
cielęta wygrywają z nudnymi w odbiorze faktami naukowymi. Niestety nie ma na to
łatwego rozwiązania, tytuły i stopnie naukowe nie gwarantują rzetelności
przekazywanej informacji. Kampania „a dowodzik jest” może być przykładem
dobrego podejścia do weryfikacji odbieranych informacji.
2.
Joanna Andrusiewicz
„Skuteczna komunikacja ze społeczeństwem na
przykładzie nietechnicznych streszczeń doświadczeń na zwierzętach”
Ustawa o ochronie zwierząt wykorzystywanych do celów naukowych lub edukacyjnych określa wymogi, jakie ma spełniać nietechniczne streszczenie doświadczenia (NTS), składane wraz z wnioskiem o zgodę na przeprowadzenie doświadczenia. Sztywny formularz nie pozostawia badaczom wiele swobody. Mogłoby się wydawać, że w porównaniu z wnioskiem opisującym złożone doświadczenie, NTS jest bardzo proste w przygotowaniu. W praktyce wiele dokumentów przedkładanych Lokalnym Komisjom Etycznym ds. Doświadczeń na Zwierzętach nie spełnia nie tylko wymogów prawnych, ale swojej najważniejszej roli – skutecznego informowania opinii publicznej o tym, jakie badania są prowadzone i dlaczego postanowiono poświęcić dla nich komfort, zdrowie a często i życie zwierząt pozaludzkich. Streszczenia zawierają błędy i są niezrozumiałe dla osób, które nie mają specjalistycznej wiedzy. Niejednokrotnie i LKE nie doceniają wagi NTS i rezygnują z egzekwowania od wnioskodawców wprowadzenia poprawek, szczególnie gdy napotykają opór. Wielu badaczy obawia się, że pisanie w sposób prosty o specjalistycznych kwestiach będzie skutkowało trywializacją ich pracy w oczach społeczeństwa. W rezultacie opisy w Biuletynie Informacji Publicznej przyczyniają się do eskalacji napięć między zwolennikami i przeciwnikami eksperymentów na zwierzętach, wywierając negatywny wpływ na postrzeganie zarówno doświadczeń, jak i środowiska badaczy.
3.
Karolina Głowacka
„Źródła nieporozumień między światem mediów i
naukowców”
Język nauki i język mediów w dużym stopniu różnią się od siebie. Naukowcy przyzwyczajeni są do ostrożności w formułowaniu wniosków i podkreślania licznych zastrzeżeń. Dziennikarze oczekują szybkich, klarownych i jednoznacznych odpowiedzi. To oczywiście generalizacja nie biorąca pod uwagę wyjątków, ale oddająca główne przyczyny napięć w komunikacji między naukowcami a mediami. Kolejnym jest różnica w tempie pracy między światem nauki, a mediów - szczególnie radia i telewizji. Mimo tych trudności, porozumienie jest możliwe i konieczne. Popularyzacja nauki przez samych naukowców oczywiście jest wykonalna, chociażby w przestrzeni internetowej. Dziennikarze jednak dysponują dostępem do szerokiej publiczności, za ich pośrednictwem naukowcy mogą trafić do osób, które z własnej inicjatywy tematów naukowych nie szukają. To potencjał, którego nie warto bagatelizować. Na postawie przykładów, doświadczeń własnych, kolegów i koleżanek z branży medialnej, przedstawię różnice i punkty wspólne, a także możliwość zbliżenia stanowisk między dwoma światami.
1. Ludwika Tomala, PAP, Nauka w Polsce
2. Patrycjusz Wyżga, WP.pl, Radio 357
3. Margit Kossobudzka, „Gazeta Wyborcza”
4. Dawid Myśliwiec, YouTuber, autor kanału Naukowy Bełkot, chemik
Zamknięcie konferencji
Paweł Łuków
Filozof, etyk i bioetyk; Dziekan Wydziału Filozofii UW, kierownik Zakładu Etyki; redaktor naczelny półrocznikaEtyka; kierownik Centrum Bioetyki i Bioprawa UW; autor prac poświęconych etyce Kantowskiej, filozofii medycyny i etyce życia publicznego. Obecnie prowadzi badania nad problematyką publicznej debaty bioetycznej w społeczeństwie demokratycznym, miejsca godności ludzkiej i praw człowieka w regulacji bioetycznej, równego dostępu do opieki zdrowotnej, statusu ciała ludzkiego w biomedycynie ze szczególnym uwzględnieniem medycyny transplantacyjnej, podatności na skrzywdzenie uczestników badań naukowych oraz kształceniem etycznym profesjonalistów medycznych i badaczy.
Iwona Hofman
Profesor doktor habilitowany nauk humanistycznych, reprezentuje dyscyplinę nauki o komunikacji społecznej i mediach. W latach 2016 - 2019 dziekan Wydziału Politologii UMCS, od 1 października 2019 roku dyrektor Instytutu Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach i przewodnicząca Rady Dyscypliny; kierownik Katedry Dziennikarstwa i Pracowni Badań nad Instytutem Literackim w Paryżu. W latach 2012-2018 profesor Uniwersytetu św. Cyryla i Metodego w Trnavie. Prowadzi badania w zakresie publicystyki i myśli politycznej polskiej emigracji po 1945 roku, koncentrując się na dorobku Jerzego Giedroycia i "Kultury". W kręgu zainteresowań naukowych wyróżnia ponadto problemy współczesnego dziennikarstwa, związki mediów i polityki, teorię gatunków dziennikarskich. Jest autorką 10 monografii, ok. 150 artykułów naukowych, redaktorką pond 30 monografii, w tym prestiżowej serii "Współczesne Media". Pełni wiele funkcji honorowych i społecznych, m. in. prezesa Polskiego Towarzystwa Komunikacji Społecznej, przewodniczącej Rady Towarzystwo Nauk przy Prezydium PAN, członka Prezydium Komitetu Nauk Politycznych PAN. Jest członkinią Rady Doskonałości Naukowej. Przewodniczy Komitetowi Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach PAN, Przewodniczy Kapitule Stypendium im. Stanisława Staszica Leopolda Ungera, Nagrody im. Stanisława Staszica Karola Jakubowicza i pełni funkcję sekretarza Kapituły Nagrody im. Stanisława Staszica. Jerzego Giedroycia. W roku 2010 uzyskała tytuł Kobiety Roku w kategorii Nauka przyznawany przez Kongres Kobiet, odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Prezydenta m. Lublin. Laureatka Bene Meritus Terrae Lublinensi.
Joanna Andrusiewicz
Badaczka w Centrum Bioetyki i Bioprawa przy Wydziale Filozofii UW; doktorantka w Zakładzie Etyki Wydziału Filozofii UW; reprezentantka nauk humanistycznych w II Lokalnej Komisji Etycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach w Warszawie; sekretarz techniczna Komitetu Etyki w Nauce PAN; sekretarz czasopisma "ETYKA"; Pełnomocniczka Dziekana ds. Promocji Wydziału Filozofii UW. Główne zainteresowania badawcze: etyczne aspekty relacji między ludźmi a zwierzętami pozaludzkimi, etyka badań naukowych, etyka kliniczna, filozofia eksperymentalna.
Ewa Bartnik
Genetyk, profesor w Instytucie Genetyki i Biotechnologii Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmowała się badaniami chorób mitochondrialnych. Popularyzatorka nauki. Stypendystka Fundacji Alexander von Humboldt w Kolonii w latach 1986-1988. W latach 2006-2009 Członkini Science Expert Grup PISA, w latach 2010-2017 członkini Międzynarodowego Komitetu Bioetycznego UNESCO, od 2015 r. Komitetu Bioetyki przy Prezydium PAN, w latach 2019-2021 członkini WHO Expert Advisory Committee on Developing Global Standards for Governance and Oversight of Human Genome Editing, a w roku 2016 i 2021 członkini European Commission Identification Committee for Selection of Members of the European Group on Ethics in Science and New Technologies. Autorka ponad 100 publikacji naukowych.
Janina Filek
Profesor zw., dokotr habilitowana. Aabsolwentka UEK i UJ. Prodziekan Wydziału Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych UEK (2005-08); kierownik Katedry Filozofii UEK (2012-2016); Pełnomocnik Rektora UEK ds. Osób z Niepełnosprawnościami (2002-2016); założycielka Grupy roboczej ds. Społecznej Odpowiedzialności Uczelni (SOUEK), jej przewodnicząca (2014-2020); przewodnicząca Komisji ds. Wyrównywania Szans Edukacyjnych przy KRASP (2016-2020, obecnie członkini), ekspertka Komisji Komunikacji i Społecznej Odpowiedzialności KRASP; Prorektor UEK ds. Komunikacji i Współpracy (2016-2019), Prorektor UEK ds. Kształcenia i Studentów (2019-2020). Od 2021 r. członkini Komisji ds. Równego Traktowania UEK. Główne obszary zainteresowań naukowych: etyczne aspekty zarządzania, szczególnie problematyka społecznej odpowiedzialności biznesu (członikni-założycielka Polskiego Stowarzyszenia Etyki Biznesu EBEN Polska), idea zrównoważonego rozwoju; etyczne aspekty administracji publicznej, szczególnie społeczna odpowiedzialność uczelni i problematyka ekonomii społecznej. Autorka podręczników i wielu prac badawczych; członkini Zarządu Krakowskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Filozoficznego.
Karolina Głowacka
Sekretarz Naukowa Komitetu Etyki w Nauce PAN, autorka nagradzanego podcastu popularnonaukowego Radio Naukowe, dziennikarka Radia TOK FM. Współautorka trzech książek popularnonaukowych i tekstów prasowych. Ma również doświadczenie telewizyjne w ramach prowadzenia sezonu programu obalającego mity „Cała prawda” w TVN Style.
Adam Grobler
Prof. dr hab. (ur. 1949) pracował kolejno na Uniwersytecie Jagiellońskim (1975-2000), WSP TK w Zielonej Górze (1995-2001), Uniwersytecie Zielonogórskim (2001-2003) oraz Uniwersytecie Opolskim (2004-2021), obecnie na emeryturze. Jest wieloletnim członkiem Komitetu Nauk Filozoficznych PAN, niegdyś jego przewodniczącym. Jest autorem kilku książek, w tym szeroko cytowanej „Metodologii nauk" (Kraków 2006), a ostatnio „Epistemologii. Sadwiczowej teorii wiedzy" (Kraków 2019). Jest też tłumaczem literatury filozoficznej (z angielskiego). Hobby: brydż sportowy, szachy. Wdowiec (2006), w powtórnym związku (od 2010), ojciec czwórki dzieci i dziadek ośmiorga wnucząt. Mieszka w Krakowie.
Andrzej M. Kaniowski
Dr hab., prof. UŁ, Kierownik Katedry Etyki w Instytucie Filozofii Uniwersytetu Łódzkiego, stypendysta Fundacji A. v. Humboldta. Obszar zainteresowań naukowych: teoria krytyczna, etyka, filozofia praktyczna Kanta, filozofia społeczna, bioetyka. Publikacje, m.in.: „Filozofia a polityka w krytycznej teorii społecznej J. Habermasa” (Warszawa 1989); „Supererogacja” (Warszawa 1999); współautor: Leben mit Lärm? (Berlin-New York 2006), tłumaczenia m.in.: J. Habermas, „Teoria działania komunikacyjnego”, t. 1, t. 2, Warszawa PWN, 1999, 2002; J. Habermas, „Rzecz o kondycji i konstytucji Europy” (2014).
Przemysław Kisiel
Doktor habilitowany, profesor Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Kierownik Katedry Socjologii oraz dyrektor Instytutu Politologii, Socjologii i Filozofii Kolegium Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Członek Prezydium Komitetu Naukoznawstwa Polskiej Akademii Nauk (w kadencji 2019-2022) oraz współzałożyciel i Przewodniczący Sekcji Socjologii Sztuki Polskiego Towarzystwa Socjologicznego (w latach 2016-2022). Jest autorem publikacji naukowych z zakresu socjologii kultury, socjologii sztuki, socjologii nauki oraz metodologii badań społecznych.
Dawid Myśliwiec
Doktor nauk chemicznych, polski twórca internetowy i założyciel dwóch kanałów popularnonaukowych w serwisie YouTube – Uwaga! Naukowy Bełkot i Wyłącznie Naukowy Bełkot. Na kanałach można znaleźć filmowe opracowania rozmaitych zagadnień z przeróżnych dziedzin nauki ścisłych i przyrodniczych, ciekawostki oraz dłuższe, dokumentalne formy. Ponadto Dawid prowadzi autorski podcast „Przegadana Godzina”. Od 2010 roku regularnie pojawiał się na polskich Festiwalach Nauki i konkursach naukowych. Jest laureatem wielu nagród oraz autorem kilku książek, które sprzedały się łącznie w liczbie ponad 50 tysięcy egzemplarzy.
Agnieszka Stępińska
Doktor habilitowany w zakresie nauk o polityce. Obecnie pełni stanowisko profesora w Zakładzie Komunikacji Społecznej na Wydziale Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Główne obszary zainteresowań badawczych to dziennikarstwo oraz komunikowanie polityczne i międzynarodowe. Uczestniczyła w wielu międzynarodowych projektach badawczych m.in. Akcji COST IS1308 Populist Political Communication in Europe. Comprehending the Challenge of Mediated Political Populism for Democratic Politics i projekcie Journalistic Role Performance. Obecnie uczestniczy m.in. w projekcie THREATPIE: Zagrożenia i szanse związane ze zmianami zachodzącymi w środowisku informacji politycznej (program NORFACE). Zastępca redaktora czasopisma Central European Journal of Communication oraz przewodnicząca sekcji Political Communication European Communication Research and Education Association (ECREA).
Ludwika Tomala
Ukończyła studia dziennikarskie na Uniwersytecie Warszawskim. Jest dziennikarką naukową Polskiej Agencji Prasowej i portalu PAP Nauka w Polsce. Od kilkunastu lat w artykułach popularnonaukowych (ale i w nagraniach wideo) dokumentuje najważniejsze osiągnięcia polskich naukowców. Zajmuje się też tematem polityki naukowej i opisuje ważne procesy zachodzące w polskim środowiska akademickim. Ma na koncie ponad tysiąc rozmów z polskimi i zagranicznymi badaczami. Stara się na bieżąco docierać do najważniejszych publikacji naukowych polskich uczonych i wyjaśniać, na czym te badania polegają. Choć z ciekawością podchodzi do opisywania osiągnięć naukowców reprezentujących bardzo różne dziedziny nauki, to najlepiej czuje się w popularyzowaniu nauk ścisłych.
Jerzy Tyszkiewicz
Patrycjusz Wyżga
Dziennikarz z dwudziestoletnim doświadczeniem. Obecnie prowadzi publicystyczne programy wideo w Wirtualnej Polsce, programy informacyjne w Telewizji WP oraz audycje w Radiu 357, w tym popularyzującą naukę "Patronautykę". Poprzednio był szefem zespołu dziennikarzy ekonomicznych w Programie Trzecim Polskiego Radia i głównym gospodarzem trzygodzinnego, popołudniowego pasma "Zapraszamy do Trójki". Wcześniej - przez ponad 10 lat - pracował w TVN. Był prezenterem programów informacyjnych i prowadzącym rozmowy w TVN24 Biznes i Świat oraz - wcześniej - reporterem TVN CNBC, przygotowującym materiały o tematyce gospodarczej.
Marcelina Zuber
Doktor habilitowana, adiunkt w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Wrocławskiego, autorka publikacji z dziedziny socjologii kultury, socjologii nauki (szczególnie poświęconych współczesnej nieklasycznej socjologii poznania naukowego i komunikacji społecznej). Autorka tłumaczeń naukowych z języka angielskiego i francuskiego. Dwukrotna stypendystka rządu francuskiego, visiting scholar na uczelniach amerykańskich, w tym na Duke University, Durham, North Carolina i Indiana University Purdue University, Indianapolis, Indiana. Członkini Komitetu Naukoznawstwa PAN, przewodnicząca Wydziałowej Komisji ds. Etyki Badań i Uniwersyteckiej Komisji ds. Etyki Badań z Udziałem Ludzi, członkini National Communication Association (USA).
Miejsce: Pałac Staszica, ul. Nowy Świat 72, 00-330 Warszawa
Organizator konferencji: Komitet Etyki w Nauce PAN
Współorganizatorzy: Komitet Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach PAN, Komitet Naukoznawstwa PAN
Wsparcie organizacyjne: Biuro Upowszechniania i Promocji Nauki PAN.
Komitet
Etyki w Nauce PAN (
https://ken.pan.pl
) istnieje od 1993
r. Jest komitetem problemowym afiliowanym przy Wydziale I Nauk Społecznych i
Humanistycznych Polskiej Akademii Nauk. Podstawowym zadaniem KEN PAN jest
diagnoza świadomości etycznej polskiego środowiska naukowego i formułowanie
zaleceń dla jej poprawy.
Komitet Nauk o Komunikacji Społecznej i Mediach PAN (
https://knoksim.pan.pl/pl
) funkcjonuje
jako komitet problemowy w Wydziale I Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN od
2021 roku. Zadania Komitetu wynikają z konsolidacji dyscyplin nauki o mediach,
bibliologii i informatologii, kognitywistyki. Główna problematyka prac oscyluje
wokół wartości informacji, edukacji medialnej, ewolucji systemów
medialnych.
Komitet
Naukoznawstwa PAN
( https://naukoznaw.pan.pl
) funkcjonuje
jako komitet problemowy w Wydziale I Nauk Humanistycznych i Społecznych PAN. W
obszarze badawczym naukoznawstwa lokują się studia nad polityką naukową i
techniczną oraz szkolnictwem wyższym (teoria i metodologia nauki i techniki, socjologia
nauki, studia nad organizacją i ekonomiką nauki i techniki). Komitet podejmuje
działania służące rozwojowi ww. dyscyplin oraz wykorzystaniu ich osiągnięć dla
dobra kraju.
Komitet naukowy
konferencji:
prof. dr hab.
Barbara Chyrowicz, Komitet Etyki w Nauce PAN
red. Karolina
Głowacka, Komitet Etyki w Nauce PAN
prof. dr hab. Iwona
Hofman, Komitet Nauk o Komunikacji Społecznej PAN
prof. dr hab. Paweł
Łuków, Komitet Etyki w Nauce PAN
prof. dr hab. Ewa
Okoń-Horodyńska, Komitet Naukoznawstwa PAN
dr hab. Agnieszka
Olechnicka, prof. UW, Komitet Naukoznawstwa PAN
prof. dr hab.
Prawelska-Skrzypek, Komitet Naukoznawstwa PAN
dr hab. Magdalena
Środa, prof. UW, Komitet Etyki w Nauce PAN
Komitet
organizacyjny konferencji:
dr Wojciech
Maguś, Komitet Nauk o Komunikacji Społecznej PAN
dr Jacek Urbaniec,
Komitet Naukoznawstwa PAN
mgr Joanna
Andrusiewicz, Komitet Etyki w Nauce PAN